Τα τελευταία χρόνια εκδηλώνονται και στη χώρα μας πολλά ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της κλιματικής αλλαγής, με αποτέλεσμα να σημειώνονται πολλές πλημμύρες με δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στα μπαζωμένα ρέματα, στις επεμβάσεις στις κοίτες των ποταμών και στην αυθαίρετη δόμηση πλησίον των ρεμάτων.
Για να αντιμετωπίσει τα μεγάλα ζητήματα που προκαλούνται, η πολιτεία θεσμοθέτησε νέους κανόνες στην οριοθέτηση των ρεμάτων, στη δόμηση και τα αυθαίρετα πλησίον των ρεμάτων.
Στόχος των νομοθετημάτων είναι η προστασία των υδατικών πόρων και η αντιπλημμυρική θωράκιση των κατασκευών των περιοχών απ’ όπου διέρχονται. Σημαντικό επίσης είναι ότι απαιτείται πλέον καθορισμός ζωνών προστασίας των ρεμάτων σε κάθε πολεοδομική μελέτη ένταξης ή επέκτασης περιοχών σε σχέδιο πόλης, ενώ για τις εκτός σχεδίου περιοχές, η δόμηση οποιασδήποτε κατασκευής πλησίον ρέματος επιτρέπεται σε απόσταση τουλάχιστον 20 μέτρων.
Τι θεωρείται υδατόρευμα και πρέπει να οριοθετηθεί;
Υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα (μη πλεύσιμοι ποταμοί, χείμαρροι, ρέματα και ρυάκια) είναι οι φυσικές ή διευθετημένες διαμορφώσεις της επιφάνειας του εδάφους που είναι κύριοι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής και διασφαλίζουν τη διόδευσή τους προς άλλους υδάτινους αποδέκτες σε χαμηλότερες στάθμες. Στην έννοια του υδατορέματος δεν περιλαμβάνονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα, όπως αρδευτικές και αποστραγγιστικές τάφροι.
Πώς ορίζονται οι οριογραμμές ενός υδατορεύματος;
Οριογραμμές υδατορέματος είναι οι πολυγωνικές γραμμές και από τις δύο πλευρές της βαθιάς γραμμής του υδατορέματος, που περιβάλλουν σωρευτικά:
α) τις όχθες του υδατορέματος,
β) τις γραμμές πλημμύρας και
γ) οποιοδήποτε φυσικό ή τεχνητό στοιχείο, που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του υδατορέματος, το οποίο έχει περιβαλλοντική αξία και χρήζει προστασίας.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ οριοθέτησης και διευθέτησης ενός υδατορεύματος;
Η οριοθέτηση είναι μια διοικητική πράξη, με στόχο την εξασφάλιση της απρόσκοπτης απορροής των επιφανειακών νερών και την περιβαλλοντική προστασία του υδατορέματος.
Η διευθέτηση υδατορέματος είναι η επέμβαση στο υδατόρεμα, με την εκτέλεση των αναγκαίων έργων με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών ροής, τη μείωση των κινδύνων από πλημμύρες και τον έλεγχο των διαβρώσεων και των αποθέσεων φερτών υλικών.
Τι περιλαμβάνει ο Φάκελος Οριοθέτησης – Πρόταση Οριοθέτησης ενός ρέματος;
α) Οριζοντιογραφικό και υψομετρικό τοπογραφικό διάγραμμα αποτύπωσης του προς οριοθέτηση υδατορέματος.
β) Υδρολογική και Υδραυλική μελέτη με τις οποίες περιγράφονται οι συνθήκες στη λεκάνη απορροής του υδατορέματος, υπολογίζεται η πλημμυρική παροχή και προσδιορίζονται οι γραμμές πλημμύρας στο τμήμα του υδατορέματος που οροθετείται.
γ) Συνοπτική Τεχνική Εκθεση με τα γεωλογικά και περιβαλλοντικά στοιχεία της περιοχής μελέτης και την πρόταση οριοθέτησης.
Η οριοθέτηση γίνεται σε όλο το μήκος του υδατορέματος;
Όχι, μπορεί να γίνεται και σε τμήματα των υδατορεμάτων (τμηματική οριοθέτηση). Στην περίπτωση αυτή ο Φάκελος Οριοθέτησης, συνοδεύεται από υδρολογική μελέτη.
Ποιος κινεί τη διαδικασία για την οριοθέτηση ενός ρέματος;
Ο Φάκελος Οριοθέτησης μπορεί να συντάσσεται με μέριμνα: του Υπουργείου Περιβάλλοντος, της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, της Περιφέρειας, του οικείου ΟΤΑ καθώς και φυσικών ή νομικών προσώπων.
Θέλω να κάνω την οριοθέτηση ενός ρέματος. Είναι χρονοβόρα διαδικασία;
Θα λέγαμε πως ναι, γιατί απαιτούνται πολλές εγκρίσεις από υπηρεσίες του δημοσίου. Συγκεκριμένα η διαδικασία Οριοθέτησης των υδατορεμάτων χωρίς κατασκευή έργων διευθέτησης επ’ αυτών, όταν την ζητά ένας ιδιώτης απαιτεί τα εξής:
- Σύνταξη φακέλου Οριοθέτησης, που ελέγχεται και θεωρείται από τη Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της αρμόδιας Περιφέρειας.
- Θεώρηση από την Τεχνική Υπηρεσίατου Φακέλου Οριοθέτησης όπου καθορίζονται, στο διάγραμμα οι οριογραμμές του υδατορέματος.
- Γνωμοδότηση για την οριοθέτηση της αρμόδιας Διεύθυνσης Υδάτωντης Αποκεντρωμένης Διοίκησης ή και άλλης κατά περίπτωση Υπηρεσίας, όπως Αρχαιολογικής, Δασικής.
- Σε περίπτωση που τμήμα του προς οριοθέτηση υδατορεύματος εμπίπτει, εν μέρει ή στο σύνολό του σε περιοχές NATURA 2000,απαιτείται γνωμοδότηση από το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, καθώς και από τον κατά περίπτωση αρμόδιο Φορέα Διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής.
- Γνωμοδότηση του οικείου δημοτικού συμβουλίου, ύστερα από ανάρτηση του τοπογραφικού διαγράμματος.
- Σε περίπτωση που το τμήμα του ρέματος στο οποίο ζητείται η οριοθέτηση βρίσκεται μέσα σε κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο ή σε παραδοσιακό οικισμό, η επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του υδατορέματος γίνεται με Προεδρικό Διάταγμα.
- Σε περίπτωση που από την υδραυλική μελέτη του φακέλου της οριοθέτησης, προβλέπονται έργα διευθέτησης/ αντιπλημμυρικά έργα, τότε για την έγκριση της υδραυλικής μελέτης απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων των έργων αυτών από την αρμόδια για την περιβαλλοντική αδειοδότηση υπηρεσία, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις.
- Μετά την ανωτέρω διαδικασία εκδίδεται πράξη επικύρωσηςτου καθορισμού των οριογραμμών του υδατορέματος (οριοθέτηση).
Πότε δεν απαιτείται οριοθέτηση ενός ρέματος;
Δεν απαιτείται οριοθέτηση των υδατορεμάτων για την εκτέλεση εργασιών καθαρισμού κοίτης, επισκευής υφισταμένων αντιπλημμυρικών έργων, κατεδάφισης αυθαιρέτων, για την κατασκευή φραγμάτων, για την κατασκευή ή επισκευή ή καθαίρεση γεφυρών και οχετών, καθώς και άλλων έργων προστασίας θεμελιώσεων γεφυρών, για έργα ή δραστηριότητες που απαιτούνται για την άμεση αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών καθώς σε για μικρά υδατορέματα όταν δεν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας αυτών.
Ποιά είναι τα μικρά υδατορέματα;
Μικρά υδατορέματα (επιφανειακές πτυχώσεις απορροής) είναι οι επιφανειακές πτυχώσεις του εδάφους που είναι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής, με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του 1,0 τ.χ., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως ή μικρότερης ή ίσης των 0,50 τ.χ. όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως. Ως σημείο έναρξης της μέτρησης της λεκάνης απορροής ορίζεται κάθε σημείο της βαθιάς γραμμής της επιφανειακής πτύχωσης.
Έχει γίνει παλιά οριοθέτηση ενός ρέματος, απαιτείται τώρα να γίνει νέος καθορισμός;
Τα υδατορέματα των οποίων οι οριογραμμές έχουν καθοριστεί, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 του ν. 880/1979 και του άρθρου 5 του ν. 3010/2002, εφόσον έχει επέλθει σημαντική μεταβολή των πραγματικών υδραυλικών, περιβαλλοντικών και πολεοδομικών δεδομένων βάσει των οποίων έγινε η αρχική οριοθέτηση, μπορεί να οριοθετούνται εκ νέου.
Επίσης στα υδατορέματα που οι οριογραμμές τους δεν έχουν καθοριστεί, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις μπορεί, κατ’ εξαίρεση, ύστερα από αίτημα του ενδιαφερόμενου για έκδοση οικοδομικής άδειας δόμησης πλησίον αυτών, να γίνει προσωρινή οριοθέτηση αυτών από την αρμόδια Υπηρεσία Δόμησης κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.
Εγώ θέλω να κτίσω ένα οικόπεδο και η πολεοδομία ζητεί να κάνω οριοθέτηση σε ένα ρεματάκι που συνορεύω, αλλά όμως δεν κατεβάζει συνέχεια νερό. Γιατί να ταλαιπωρούμαι;
Η νομοθεσία δεν διαχωρίζει τα ρέματα, ανάλογα με την ποσότητα και πότε αυτά κατεβάζουν νερό. Υπάρχουν ρέματα που έχουν μόνιμα ροή και άλλα που εμφανίζουν ροή μόνο κατά τη διάρκεια βροχόπτωσης και μάλιστα έντονης. Επίσης υπάρχουν οι χείμαρροι που έχουν εποχιακή έντονη ροή και τέλος υπάρχουν οι ποταμοί που έχουν πάντα ροή υδάτων. Όμως εάν πραγματικά αποδειχθεί ότι το ρέμα είναι μικρό, τότε δεν απαιτείται οριοθέτηση και μπορείτε να κτίσετε.
Μπορεί να γίνει τακτοποίηση αυθαιρέτου κοντά σε ρέμα;
Ναι, υπό τις παρακάτω προϋποθέσεις:
- Περίπτωση σε οριοθετημένο ρέμα
α) Στην περίπτωση οριοθετημένων ρεμάτων ή όπου υπάρχει προσωρινή οριογραμμή, απαγορεύεται η τακτοποίηση αυθαιρέτων που βρίσκονται εντός της περιοχής που περικλείεται από τις οριογραμμές του ρέματος.
β) Στην περίπτωση αυθαίρετης κατασκευής, η οποία βρίσκεται μεταξύ της οριογραμμής (οριοθέτησης του ρέματος) και της οικοδομικής γραμμής, επιτρέπεται η τακτοποίηση του αυθαιρέτου και εφαρμόζεται συντελεστής επιβάρυνσης ίσος με τον συντελεστή πρασιάς.
- Περίπτωση σε μη οριοθετημένο ρέμα
Στην περίπτωση μη οριοθετημένων ρεμάτων, επιτρέπεται η τακτοποίηση αυθαιρέτων σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος, ανάλογα με το αν το αυθαίρετο συνορεύει με μικρό, μεσαίο ή μεγάλο ρέμα ως εξής:
α) στα μικρά ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του ενός (1) τετραγωνικού χιλιομέτρου (τ.χ.), όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μικρότερης ή ίσης του μισού (0,50) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, οι οριογραμμές συμπίπτουν με τις γραμμές όχθης,
β) στα μεσαία ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης των δέκα (10) τ.χ., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μικρότερης ή ίσης των πέντε (5) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, γραμμή είκοσι (20) μέτρων εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του ρέματος,
γ) στα μεγάλα ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μεγαλύτερης των δέκα (10) τ.χ., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μεγαλύτερης των πέντε (5) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, γραμμή πενήντα (50) μέτρων εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του ρέματος.
Άρθρο της Γραμματής Μπακλατσή, Τοπογράφου – Πολεοδόμου Μηχανικού
Νόμος 4258/2014 – ΦΕΚ 94/Α/14-4-2014 (Κωδικοποιημένος) Νόμος 4258/2014 : Διαδικασία Οροθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα ρυθμίσεις Πολεοδομικής νομοθεσίας και άλλες διατάξεις.
Προστασία υδατορεμάτων με αφορμή το ΠΕ ΣτΕ 149/2020 και τη ΣτΕ 2313/2020 για το ρέμα Πικροδάφνης
Παναγιώτης Γαλάνης,
Δικηγόρος Περιβαλλοντικού – Πολεοδομικού Δικαίου,
Υπ. Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ
panagiotisgln@gmail.com
Η σχολιαζόμενη απόφαση του ΣτΕ εμπίπτει στο τμήμα της προστασίας των υδατορεμάτων (ρεμάτων). Κρίνεται παράνομη αδειοδότηση έργου ανάπλασης του ρέματος Πικροδάφνης, επειδή δεν έλαβε χώρα συνολική του οριοθέτηση. Με την αίτηση ακυρώσεως προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη απόφαση πάσχει, διότι εγκρίνει έργα διευθέτησης του ρέματος χωρίς να έχει προηγηθεί η οριοθέτηση του ρέματος στο σύνολό του ή πρόταση για την οριοθέτησή του στο σύνολο αυτού.
Είχε προηγηθεί το υπ’ αριθμ. 149/2020 ΠΕ του ΣτΕ, το οποίο αφορά την επεξεργασία σχεδίου ΠΔ για την επικύρωση του καθορισμού οριογραμμής ρέματος Πικροδάφνης από την οδό Σαρανταπόρου του Δήμου Ηλιούπολης έως την εκβολή του, στην περιοχή των Δήμων Ηλιούπολης, Αγ. Δημητρίου, Αλίμου, Παλαιού Φαλήρου[1].
Η υπόθεση άρχισε κατόπιν αίτησης φορέων και πολιτών, για την ακύρωση της υπό Α.Π. 81299/5913/ 9.11.2016 απόφασης του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής «Έγκριση των Περιβαλλοντικών όρων του έργου “Ανάπλαση ρέματος Πικροδάφνης από Λ. Βουλιαγμένης έως εκβολή”». Η ως άνω απόφαση προέβλεπε τη δόμηση στο ρέμα (πέτρες τυλιγμένες με συρματόπλεγμα), σχεδόν σε όλο το μήκος του από τη λ. Βουλιαγμένης μέχρι το ΕΔΕΜ[2].
1) Γενικά περί της προστασίας των ρεμάτων
Στην Ελλάδα υπάρχουν 40 κύρια ποτάμια, 6 εκ των οποίων είναι διασυνοριακά.
Τα φυσικά ρέματα μπορούν να χωριστούν σε εφήμερα ρέματα (μόνο κατά τη διάρκεια βροχόπτωσης), χειμάρρους (εποχική ροή και ανά περιόδους ορμητικά νερά) και σε ποταμούς (εμφανίζουν πάντα ροή, αλλά με σημαντικές διακυμάνσεις εντός του έτους)[3]. Στοιχεία του ρέματος είναι: η κοίτη του, η βαθιά γραμμή/άξονας, η όχθη του. Για το αν μια πτύχωση είναι ρέμα, κρίσιμο κριτήριο είναι η ύπαρξη λεκάνης απορροής[4].
Κατά το άρθρ. 1 Ν. 4258/2014:
- Υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα (μη πλεύσιμοι ποταμοί, χείμμαροι, ρέματα και ρυάκια): οι φυσικές ή διευθετημένες διαμορφώσεις της επιφάνειας του εδάφους που είναι κύριοι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής και διασφαλίζουν τη διόδευσή τους προς άλλους υδάτινους αποδέκτες σε χαμηλότερες στάθμες. Στην έννοια του υδατορέματος δεν περιλαμβάνονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα, όπως αρδευτικές και αποστραγγιστικές τάφροι.
- Μικρά υδατορέματα (επιφανειακές πτυχώσεις απορροής): οι επιφανειακές πτυχώσεις του εδάφους που είναι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής, με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του 1,0 τχ, όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως ή μικρότερης ή ίσης των 0,50 τ.χ. όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως. Ως σημείο έναρξης της μέτρησης της λεκάνης απορροής ορίζεται κάθε σημείο της βαθιάς γραμμής της επιφανειακής πτύχωσης.
Η νομολογία έχει ορίσει τα υπό διάφορες ονομασίες ρεύματα «ουσιώδες στοιχείο του υπό του άρθρου 24 του Συντάγματος προστατευόμενου φυσικού περιβάλλοντος, και μάλιστα της γεωμορφολογίας του διά των οποίων συντελείται κυρίως η απορροή προς τη θάλασσα των πλεοναζόντων υδάτων της ξηράς. Εκτός, όμως, από αυτή τη λειτουργία, τα ρεύματα αποτελούν, επίσης, φυσικούς αεραγωγούς, μαζί δε με τη χλωρίδα και πανίδα τους είναι οικοσυστήματα με ιδιαίτερο μικροκλίμα που συμβάλλουν πολλαπλώς στην ισορροπία του περιβάλλοντος». Ρέματα είναι οι πτυχώσεις της επιφάνειας της γης με τις οποίες συντελείται η απορροή προς τη θάλασσα των πλεοναζόντων υδάτων[5].
Στο κράτος επιβάλλεται συνταγματική υποχρέωση να διατηρεί τα πάσης φύσεως υπορρεύματα στην φυσική τους κατάσταση προς διασφάλιση της λειτουργίας τους ως οικοσυστημάτων, επιτρέπεται δε μόνον η εκτέλεση των απολύτως αναγκαίων τεχνικών έργων διευθέτησης της κοίτης και των πρανών τους προς διασφάλιση της ελεύθερης ροής των υδάτων, αποκλειόμενης κάθε αλλοίωσης της φυσικής τους κατάστασης με επίχωση ή κάλυψη της κοίτης τους ή τεχνική επέμβαση στα σημεία διακλάδωσής τους[6].
2) Οριοθέτηση ρεμάτων
Σκοπός της οριοθέτησης είναι η αποτύπωση της φυσικής κοίτης του μη πλεύσιμου ποταμού ή του ρέματος, λαμβανομένου υπόψη του χαρακτήρα του αφενός ως υδρογεωλογικού στοιχείου και αφετέρου ως οικοσυστήματος[8]και, επομένως, η αποτύπωση αυτή δεν στηρίζεται μόνο στην πραγματική κατάσταση της κοίτης, η οποία ενδεχομένως έχει διαμορφωθεί και κατόπιν αυθαιρέτων επιχώσεων ή άλλων ανθρωπίνων επεμβάσεων.
Η οριοθέτηση γίνεται στα μη μικρά ρέματα.
Στόχος του Ν. 4258/2014 είναι η διαφύλαξη της φυσικής μορφής.
Επίσης, η οριοθέτηση πρέπει να γίνεται (α) κατόπιν ειδικής μελέτης, υδρογεωλογικής και υδραυλικής, η οποία να λαμβάνει ιδιαιτέρως υπόψη και τη λειτουργία του ρέματος ως οικοσυστήματος, (β) επί τοπογραφικού και υψομετρικού διαγράμματος υπό κατάλληλη κλίμακα, δηλαδή υπό κλίμακα πρόσφορη και για τον περαιτέρω τυχόν πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής. Προκειμένου δε να είναι εφικτός ο έλεγχος της νομιμότητας της οριοθέτησης αυτής, απαιτείται η σύνταξη συνοπτικής επεξηγηματικής τεχνικής έκθεσης, στην οποία να εκτίθενται αφ΄ ενός μεν οι λόγοι για τους οποίους χαράχθηκε η οριογραμμή και αφ΄ ετέρου εάν αυτή εξυπηρετεί την επιπλέον λειτουργία του ρέματος ως οικοσυστήματος.
Η οριοθέτηση γίνεται καταρχήν για το σύνολο του υδατορέματος. Κατ΄ εξαίρεση είναι επιτρεπτή τμηματική οριοθέτηση εφόσον τούτο δικαιολογείται για ειδικούς λόγους, όπως όταν το υπόλοιπο τμήμα του ρέματος έχει ήδη ενταχθεί σε ρυμοτομικό σχέδιο, και εφόσον στις οικείες μελέτες έχουν ληφθεί υπόψη στοιχεία που αφορούν το σύνολο του ρέματος[9].
3) Στη σχολιαζόμενη απόφαση
Η απόφαση 2313/2020 κρίνει ότι ο σχετικός λόγος ακύρωσης περί έλλειψης συνολικής οριοθέτησης προβάλλεται βασίμως. Τούτο δε διότι, το Δικαστήριο, με την 1242/2008 απόφασή του, είχε επιβάλει στη Διοίκηση την υποχρέωση να προχωρήσει σε, τεκμηριωμένη με τα κατά νόμο αναγκαία στοιχεία και μελέτες, οριοθέτηση του ρέματος της Πικροδάφνης στο σύνολό του προκειμένου να διασφαλισθεί η ακώλυτη λειτουργία του ως οικοσυστήματος. Η συνολική αυτή οριοθέτηση συνιστά, επομένως, προϋπόθεση για την εκτέλεση οποιωνδήποτε έργων επί του ρέματος, όπως τα επίδικα έργα διευθέτησης. Συνεπώς, η κρινόμενη αίτηση ακυρώσεως πρέπει να γίνει δεκτή και να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη απόφαση.
Αυτή η νομολογία εφαρμόζει στο ακέραιο όσα ειπώθηκαν ως άνω περί της οριοθέτησης των ρεμάτων. Στην απόφαση αναδεικνύεται η οικολογική διάσταση των ρεμάτων, αφού αναφέρεται η «ακώλυτη λειτουργία του σχετικού οικοσυστήματος» ως εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την πραγματοποίηση οιουδήποτε έργου (διασταλτική ερμηνεία). Το δίκαιο των ρεμάτων συνιστά έναν κλάδο του δικαίου περιβάλλοντος, όπου η περιβαλλοντική προστασία είναι απόλυτη και ανεξαίρετη, μη γνωρίζουσα πολλές εξαιρέσεις.
4) Διοικητικές υποχρεώσεις, ιδίως η κατεδάφιση αυθαιρέτων
Το διατακτικό της απόφασης δεν σταματά στο σημείο εκείνο. Αντίθετα, επεκτείνεται, κρίνοντας ότι ενόψει του προεκτεθέντος ιστορικού της υπόθεσης η Διοίκηση:
Α) Οφείλει, εντός τετραμήνου από την κοινοποίηση της παρούσας απόφασης, να αποστείλει στο Δικαστήριο προεδρικό διάταγμα για την οριοθέτηση του ρέματος στο σύνολό του. Για τη διαδικασία οριοθέτησης διαλαμβάνει ο Ν. 4258/2014, όπως ισχύει. Επίσης, βλ. πιο πάνω για τη νομική φύση της πράξης οριοθέτησης.
Β) Οφείλει, περαιτέρω, να λάβει, αμελλητί, όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του ρέματος και, ιδίως, να απαγορεύσει την έκδοση οικοδομικών αδειών και την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών σε γήπεδα εντός των οριογραμμών του ρέματος, όπως αυτές έχουν ήδη αποτυπωθεί χωρίς την κατασκευή έργων διευθέτησης, ή σε γήπεδα που ευρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με αυτές. Οι διοικητικές αυτές υποχρεώσεις αναφέρονται στη δομική δραστηριότητα του ρέματος.
Γ) Οφείλει ακόμη να προχωρήσει, αμελλητί, στην καταγραφή των αυθαιρέτων κτισμάτων εντός των οριογραμμών του ρέματος, όπως αυτές έχουν ήδη αποτυπωθεί χωρίς την κατασκευή έργων διευθέτησης, και να απαγορεύσει, ως προς αυτά, την έναρξη ή συνέχιση διαδικασιών αναστολής κατεδάφισης ή εξαίρεσης από την κατεδάφιση. Εάν δε το ανωτέρω προεδρικό διάταγμα δεν αποσταλεί στο Δικαστήριο έως το πέρας της ως άνω προθεσμίας, το Δικαστήριο θα προχωρήσει αμέσως σε εξέταση και οριστική απόφανση επί της εκκρεμούς αιτήσεως συμμορφώσεως προς την 1242/2008 απόφαση. Αυτή η περίπτωση αναλύεται κάτωθι ξεχωριστά.
Περί των αυθαιρέτων σε ζώνη ρέματος
Απαγορεύεται η δόμηση σε ζώνη ρέματος, γιατί αποτελεί ζώνη που ανήκει στο Δημόσιο. Στο άρθρο 349 του ΚΒΠΝ (άρθρο 6 του Κτιριοδομικού Κανονισμού), προβλέπεται ότι στα ρέματα, των οποίων οι οριογραμμές δεν έχουν καθορισθεί, η δόμηση επιτρέπεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 20 μ. από την οριογραμμή, που ορίζεται προσωρινά από την πολεοδομική υπηρεσία[10].
Σύμφωνα με το άρθρο 6 του Κτιριοδομικού Κανονισμού, όπως ίσχυε τον χρόνο της υπόθεσης, επιτρεπόταν ο καθορισμός, με πράξη της πολεοδομικής υπηρεσίας, κατόπιν αιτήσεως ιδιοκτήτη παραρεμάτιου ακινήτου, εν όψει της έκδοσης οικοδομικής αδείας, προσωρινής οριογραμμής σε τμήμα ρέματος, προκειμένου να επιτραπεί η δόμηση σε ορισμένη απόσταση από αυτήν. Όπως, όμως, έχει κριθεί (βλ. ΣτΕ 899/2011 7μ., καθώς και 1407/2011, 572-3/2012 7μ., 3717/2013, 4292/2014), από το άρθρο 26 του ν. 1577/1985, δεν παρεχόταν ειδική εξουσιοδότηση για τη θέσπιση της προβλεπόμενης με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 6 του Κτιριοδομικού Κανονισμού δυνατότητας καθορισμού προσωρινής οριογραμμής ρέματος και δόμησης σε ορισμένη απόσταση από αυτήν, που συνιστά απόκλιση από τις ρυθμίσεις για την οριοθέτηση των ρεμάτων, οι οποίες εισάγονται με το άρθρο 6 του Ν. 880/1979 και οι οποίες είναι σύμφωνες προς τον κανόνα της προστασίας των υδατορεμάτων, ως στοιχείων του περιβάλλοντος, ο οποίος απορρέει από τις επιταγές του άρθρου 24 του Συντάγματος, κατά τα προεκτεθέντα[11].
Τέλος, επειδή, η απόφαση παρέκκλισης από τις πολεοδομικές διατάξεις, που ισχύουν για την εκτός σχεδίου δόμηση, δεν συνεπάγεται μεν άμεσα τη δόμηση του ακινήτου, το οποίο αφορά, δεδομένου ότι πρέπει να μεσολαβήσει και η έκδοση οικοδομικής άδειας, επιτρέπει, όμως, την κατασκευή κτισμάτων προοριζόμενων για τις προβλεπόμενες στο άρθρο 2 του πδ/τος της 24.5-31.5.1985 (άρθρο 163 του ΚΒΠΝ) χρήσεις κατά παρέκκλιση των ως άνω διατάξεων, η παρέκκλιση δε αυτή μπορεί να αφορά, μεταξύ άλλων, τον αριθμό των κτισμάτων, το ποσοστό κάλυψης του γηπέδου, τις αποστάσεις των κτιρίων από τα όρια του γηπέδου, το συντελεστή δόμησης, το εμβαδόν, το πρόσωπο και το βάθος του γηπέδου. Δεδομένου ότι η οριοθέτηση του ρέματος μπορεί να επηρεάσει τους όρους δόμησης των παραρεμάτιων ιδιοκτησιών, οι οποίοι καθορίζονται με την προβλεπόμενη στο άρθρο 2 του πδ/τος της 24.5-31.5.1985 απόφαση παρέκκλισης, πρέπει να προηγηθεί αυτής η οριοθέτηση του ρέματος, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 6 του Ν. 880/1979 (188 ΚΒΠΝ).
Αν οι οριογραμμές ρέματος είχαν καθοριστεί είτε με την προϊσχύουσα νομοθεσία (άρθρ. 6 Ν. 880/1979, 5 Ν. 3010/2002) και μέχρι την έκδοση ΠΔ του παρόντος κεφαλαίου, τότε ισχύουν τα κάτωθι σύμφωνα με το άρθρ. 6 παρ. 1 ΥΑ 3046/304/1989 (Κτηριοδομικός Κανονισμός): Η ανέγερση κτηρίων, εγκαταστάσεων ή περιτοιχισμάτων και η δόμηση απαγορεύεται απολύτως μέσα στην έκταση των οριογραμμών ρέματος. Έξω από τη ζώνη του υδατορέματος επιτρέπεται η δόμηση με βάση τους όρους δόμησης της περιοχής, μόνο εφόσον έχουν κατασκευαστεί έργα διευθέτησης ρέματος, ειδάλλως σε 10 μ. τουλάχιστον από την οριογραμμή. Κατά το άρθρ. 143 Ν. 4495/2017, στο άρθρο 5 του Ν. 4258/2014 προστίθεται παράγραφος 3α ως εξής: «3α. Στις περιπτώσεις υδατορεμάτων που απεικονίζονται σε εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια παλαιότερα του Ν. 880/1979 και τα οποία έχουν διευθετηθεί με τεχνικά έργα κλειστής διατομής, η δόμηση επιτρέπεται στο οικοδομήσιμο τμήμα των όμορων οικοδομικών τετραγώνων με τους όρους δόμησης της περιοχής, εφόσον τα τεχνικά έργα βρίσκονται κάτω από εγκεκριμένους και διαμορφωμένους κοινόχρηστους χώρους του ρυμοτομικού σχεδίου και έχουν κατασκευαστεί βάσει μελέτης αρμόδιας υπηρεσίας ή φορέα, όπως πιστοποιείται από την υπηρεσία ή το φορέα αυτόν ή από την διάδοχη υπηρεσία ή από τον διάδοχο φορέα που διατηρεί το σχετικό αρχείο».
Κατά δε τον ισχύοντα Ν. 4495/2017, απαγορεύεται η μεταβίβαση δικαιώματος ακινήτου ή αυτοτελούς διηρημένης ιδιοκτησίας ή η σύσταση εμπράγματου δικαιώματος σε ακίνητο στο οποίο έχει εκτελεστεί αυθαίρετη κατασκευή ή έχει εγκατασταθεί αυθαίρετη αλλαγή χρήσης εφόσον η αυθαίρετη κατασκευή ή αυθαίρετη αλλαγή χρήσης βρίσκεται:… ιγ) σε ρέμα….[12]
Στην περίπτωση οριοθετημένων ρεμάτων ή όπου υπάρχει προσωρινή οριογραμμή, κατά τις διατάξεις του άρθρου 5 του Ν. 4258/2014 απαγορεύεται η υπαγωγή εντός της περιοχής που περικλείεται από τις οριογραμμές του ρέματος. Στην περίπτωση αυθαίρετης κατασκευής, η οποία βρίσκεται μεταξύ της οριογραμμής και της οικοδομικής γραμμής, εφαρμόζεται συντελεστής επιβάρυνσης ίσος με τον συντελεστή πρασιάς του Παραρτήματος Α΄ του παρόντος. Στην περίπτωση μη οριοθετημένων ρεμάτων ή έλλειψης προσωρινών οριογραμμών κατά τις διατάξεις του άρθρου 5 του Ν. 4258/2014, θεωρούνται ως προσωρινές οριογραμμές αποκλειστικά για την εφαρμογή του παρόντος κατά περίπτωση οι εξής:
α) στα μικρά ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του ενός (1) τετραγωνικού χιλιομέτρου (τ.χ.), όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μικρότερης ή ίσης του μισού (0,50) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, οι οριογραμμές συμπίπτουν με τις γραμμές όχθης,
β) στα μεσαία ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης των δέκα (10) τ.χ., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μικρότερης ή ίσης των πέντε (5) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, γραμμή είκοσι (20) μέτρων εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του ρέματος,
γ) στα μεγάλα ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μεγαλύτερης των δέκα (10) τ.χ., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μεγαλύτερης των πέντε (5) τ.χ., όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, γραμμή πενήντα (50) μέτρων εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του ρέματος.
5) Γιατί είναι σημαντική η εν λόγω νομολογία;
Η απόφαση του ΣτΕ 2313/2020 προσφέρει ορισμένες καινοτόμες θεωρήσεις στο δίκαιο προστασίας των (υδατο)ρεμάτων:
- Δεικνύει χαρακτηριστικά το οικολογικό του πρόσημο και όχι τον ανθρωποκεντρισμό[13]
- Αποτελεί δείγμα εφαρμογής του Ν. 4495/2017 και του Κτηριοδομικού Κανονισμού
- Τάσσει σαφείς υποχρεώσεις στη Διοίκηση, κατευθύνοντας την «περιβαλλοντική» της δράση προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις
- Αποτελεί την απόληξη ενός δικαστικού αγώνα μετά από αρκετές αναβολές της δίκης και μεσούσης της διοικητικής έλλειψης συμμόρφωσης
Σε κάθε περίπτωση, αντικρίζεται θετικά και παρέχει χρήσιμα νομολογιακά πορίσματα.
———————
[1] ΣτΕ ΠΕ 149/2020.
[2] Πηγή από τον τύπο: https://www.ilioupoligiaolous.gr/kinisi-politon-ilioypolis-ki-p-i-apofasi-ste-2313-2020-perilipsi-apofasis-gia-tin-pikrodafni-.
[3] Μ. Μπάκαβου, Φ. Φωτόπουλος, ό.π., 26.
[4] Βλ. και ΣτΕ 1151/2007, 1953/2007.
[5] ΣτΕ 1127/2011, 1151/2007 κλπ.
[6] Γαλάνης Π., Σύγχρονες προσεγγίσεις στο Δίκαιο του Περιβάλλοντος, 2020, σελ. 98 επ. (παράρτημα βιβλίου στο https://www.pgalanislaw.gr/ ).
[7] Εκτενέστερα για τη σχέση περιβάλλοντος και πολεοδομικού σχεδιασμού, Γαλάνης Π., Τo συνταγματικό πλαίσιο του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού: περιβαλλοντική προστασία, θεμελιώδεις αρχές σχεδιασμού και χρηστή διοίκηση, σύγχρονη νομολογιακή εφαρμογή, ΠερΔικ 4/2020.
[8] ΣτΕ 3197/2015, 1151/2007, 1644/2006, 2873/2004 κλπ.
[9] ΣτΕ 1407/2011 Τμ. Ε΄
[10] ΣτΕ 1358/2010 Τμ. Ε΄
[11] Βλ. και ΣτΕ 899/2011.
[12] Βλ. Γαλάνης Π., Ανέγερση αυθαιρέτου κτίσματος στο γειτονικό οικόπεδο και αγωγή διατάραξης της νομής: Προβληματισμοί για το γειτονικό Δίκαιο και την προστασία του περιβάλλοντος κατά το Ιδιωτικό Δίκαιο με αφορμή την απόφαση ΜονΕφΠειρ 374/2019, ΕφΑΔΠολΔ 2/2020, σελ.180-188.
[13] Βλ. αντίστοιχη μελέτη μου εδώ, Γαλάνης Π., Προστασία των υδάτων κατά το ισχύον εθνικό νομικό πλαίσιο: Σύνταγμα και Ν. 3199/2003, https://dasarxeio.com/2021/01/04/91168/ .
Myblog's Blog 